"Grecja. Gorzkie pomarańcze" Dionisios Sturis

 

Grecja. Gorzkie pomarańcze to reportaż nietypowy, bo przeplatany z osobistą historią tłumacza, która, przyznam od razu, ciekawiła mnie bardziej niż relacje i rozmowy z Grekami. Greckie imię i nazwisko autora zastanawiało mnie od dawna, a ta książka wreszcie dała mi odpowiedź na moje pytania. Już wiem, skąd pochodzi, ale także wiem, że historia Sturisa nie była ani banalna, ani typowa, za to bolesna i zawikłana. Oczywiście jest ona ściśle powiązana z masową grecką emigracją powojenną do Polski i innych krajów, ale zawiera w sobie także wiele bólu, przemocy i osobistej tragedii. Sturis musiał zmierzyć się z podwójną tożsamością - greckim imieniem i nazwiskiem, ale zupełną niewiedzą na temat tego kraju i nieznajomością języka. To dla mnie bardzo fascynujący wątek i chętnie przeczytałabym na ten temat więcej. 

Sturis opowiada jednak przede wszystkim o Grecji, ale o jego Grecji. Przyczynkiem do tych opowieści są spotkania rodzinne, osobiste poszukiwania, studia i nauka języka. Towarzyszymy więc autorowi podczas protestów w Atenach, gdy gospodarka grecka całkowicie legła w gruzach. Wraz z nim zwiedzimy całą Grecję, przy okazji próbując zrozumieć źródła greckich problemów. a przede wszystkim grecką mentalność. 

Sturis opowie więc o słynnej aktorce Melinie Mercouri, o greckiej migracji, o życiu w oddalonych od wszystkich miast wioskach, o problemie z uchodźcami, o języku, o zwyczajach, o bezrobociu, pokusi się na kilka wypraw w dalszą historię Grecji i odszuka powiązania z Polską. Autor czyni to z wielką delikatnością, zrozumieniem, respektem, a nawet czułością dla swoich rozmówców. 

To nie jest kompletny portret Grecji, powiedziałabym, że to obraz dość chaotyczny i bardzo osobisty. Myślę, że jednak takie było założenie autora. Ta książka ma do Grecji przybliżyć, zachęcić, pokazać jej różne oblicza, ale niekoniecznie oddać obraz pełny i ostateczny. Takie osobiste podejście do reportażu, wbrew oczekiwaniom, wcale mi nie przeszkadzało, co więcej w tej konkretnej książce było bardzo ubogacające. 

Moja ocena: 4,5/6

Dionisios Sturis, Grecja. Gorzkie pomarańcze, czyt. autor, 316 str., Wydawnictwo Poznańskie 2019.

Stosikowe losowanie grudzień 2021

 

Anna wybiera numer książki dla Agnes (w stosie 5 książek) - 3

Agnes wybiera numer książki dla Maniiczytania (w stosie 3 książki) - 1

Maniaczytania wybiera numer książki dla Gucimal (w stosie 60 książek) - 

Guciamal wybiera numer książki dla ZwL (w stosie 1220 książek) - 6

ZwL wybiera numer książki dla McDulki (w stosie 22 książki) - 17

McDulka wybiera numer książki dla Anny (w stosie 282 książki) - 

"Latarnicy" Emma Stonex

 

Tak się ciekawie złożyło, że skończyłam czytać tę książkę w dniu jej polskiej premiery i tym sposobem okazało się, że czytam nowość na polskim rynku, i to najświeższą nowość. Przyznam jednak, że wolałabym czytać tę powieść po polsku, bo moja znajomość angielskiego została wystawiona na najwyższą próbę. Stonex bowiem operuje wyśmienicie językiem, wykorzystując wszystkie jego aspekty: od liryzmu w opisach po dialekty w dialogach. Do tego utyka w narracji mnóstwo tropów, sygnałów, które nie powinny umknąć uwadze czytelniczki/czytelnika.

Ta powieść zasadza się na tajemniczej historii z początku XX wieku, kiedy to obsługa pewnej położonej u wybrzeży Hybryd latarni tajemniczo znika. Nigdy nie udało się wyjaśnić przyczyn owego zaginięcia, co więcej stało się ono przyczynkiem do najdziwniejszych spekulacji. Stonex przenosi akcję na wybrzeże Kornwalii do latarni morskiej, która może przyprawić o klaustrofobię. Wybudowana na niewielkiej skale nie daje żadnej możliwości manewru - można przemieszczać się tylko wewnątrz budowli i na niewielkim balkoniku. Co więcej przybycie do latarni zależy od warunków pogodowych, które bardzo często to uniemożliwiają przybicie do smaganych falami skał. To właśnie z tej latarni tajemniczo ginie trójka pracowników - Arthur, Bill i Vince. 

Stonex rekonstruuje wydarzenia przed zaginięciem, szkicując swoisty dziennik przebywania w latarni. Mężczyźni wymieniani są co pewien czas i odliczają dni do opuszczenia budowli. Sceny z życia wewnątrz latarni pełne są napięcia, mężczyźni krążą wokół własnych myśli, rozważają problemy, które pozostawili na lądzie, żyją w niepewności. Równocześnie ich partnerki na lądzie zmagają się z własnymi demonami - to mogą być wydarzenia z przeszłości, ale i problemy dnia codziennego. Autorka świetnie szkicuje to uwikłanie w samotności - krążenie wokół tych samych myśli, obracanie ich, zgorzknienie, niemożność komunikacji, zwątpienie. Elementem przyciągającym uwagę czytelniczek/czytelników będą natomiast liczne retrospekcje - to tutaj będziemy szukać przyczyn zniknięcia mężczyzn, a tropów będzie coraz więcej. Jak się okazuje, u każdego z nich można wyłuskać coś, co takie zniknięcie mogłoby spowodować. Ta płaszczyzna, powiedzmy psychologiczna, jest tu najciekawsza. Stonex koncentruje się na rozważaniach a temat straty - to może być utrata fizyczna, ale i psychiczna, utrata ukochanego człowieka lub uczucia. Każdy z bohaterów inaczej sobie z nią radzi lub nie radzi. Rezultatem prawie zawsze jest samotność - ta psychiczna, ale także ta namacalna. Oczywistym jest, że dotyka ona latarników, ale w nie mniejszym stopniu dotyczy żon i rodzin pozostawionych na lądzie. Mieszkają one tak, że w zasięgu wzroku mają latarnię, która jest na pozór bardzo blisko, ale nie sposób dojrzeć ojca czy męża, który w niej pracuje. 

Instytucja wybierająca i wysyłająca mężczyzn do pracy w latarniach bardzo drobiazgowo bada ich przeszłość i zdolności psychiczne do przebywania w zamknięciu przez dłuższy czas oraz do adaptacji do życia z innymi osobami na małej przestrzeni. Mimo to demony z przeszłości w pewien sposób dogonią każdego z nich. Kluczową będzie tu teraz zdolność do radzenia sobie z nimi. 

Latarników można odczytywać i rozważać na wielu płaszczyznach. Może to być powieść czysto rozrywkowa z kategorii mystery, może to być powieść o sile natury, w tym przypadku morza, może to być powieść o życiu latarników zanim zautomatyzowano latarnie morskie, a może to być także powieść o samotności i stracie. Podobnie będzie z szóstką głównych bohaterów - każda z tych postaci ma inny bagaż i, jak było widać na moim klubie książkowym, może w różnych sposób zaciekawić, a jej motywacja zostać odczytana na wiele sposobów. 

Mimo to ta powieść nie znajdzie się w poczcie moich ulubionych - spory wpływ na to ma język i moja świadomość niedoskonałości w odczytywaniu oryginału. Zwróciłabym jednak także uwagę na słabszy początek - Stonex bardzo powoli wprowadza w tę powieść, co może znużyć czytelnika. 

Moja ocena: 4/6

Emma Stonex, Lamplighters, 368 str., Picador 2021.

"Żałobnica" Robert Małecki

Kryminały Roberta Małeckiego poznałam kilka lat temu dzięki akcji czytaj.pl i dzięki tej samej akcji w tym roku wysłuchałam Żałobnicy. To powieść, która odbiega tematycznie i stylistycznie od cyklu o Bernardzie Grossie, potrafi jednak uwieść swoją atmosferą.

Główna bohaterka to młoda i niezwykle piękna wdowa. Jej mąż i nastoletnia pasierbica zginęli w wypadku na przejściu kolejowym. Dróżniczka zasłabła i nie opuściła na czas szlabanów. Wzburzony kłótnią Piotr i niemniej zła Roksana nie zauważyli nadjeżdżającego pociągu. Tytułowa żałobnica, czyli Anna, pozostaje sama, dziedziczy dobrze prosperującą firmę, piękny apartament, ale także mnóstwo problemów. Odkrywa bowiem, że od dawna śledził ją detektyw. Anna ma się czego obawiać - na spadek czyha szwagierka i teście, a ona sama skrywa wielką tajemnicę z przeszłości, którą zna tylko jedna osoba. Okazuje się jednak, że każda tajemnica kiedyś wyjdzie na jaw.

Małecki stworzył powieść zupełnie odmienną od dotychczasowych cykli. Tu główną bohaterką jest kobieta, nie ma zbrodni, nie ma śledztwa, nie ma samotnego komisarza. Jest natomiast skrupulatnie budowana atmosfera lęku, tajemnicy i smutku. Małecki sprawnie włada pisarskim piórem i potrafił stworzyć bardzo atmosferyczną powieść. Nie jest to jednak rzecz trzymająca w napięciu, akcja Żałobnicy toczy się niespiesznie, a autor zręcznie przerzuca czytelniczkę/czytelnika między przeszłością a teraźniejszością. To sprytny, choć nie nowatorski zabieg, który potrafi zaciekawić. Te dwie przeplatające się płaszczyzny spełniają podobną rolę do kryminalnych zwrotów akcji. Należy czytać uważnie, odczytywać sygnały i tropy, które pozwalają zrozumieć motywację działań głównej bohaterki. 

Autor kreując postać żałobnicy, nie próbuje stworzyć osoby lubianej, sympatycznej. Narracja pierwszoplanowa pozwala odkryć wszystkie myśli  kobiety, także te nienawistne, czyniące ją niezbyt sympatyczną, ale zarazem bardzo ludzką. Zwyczajną. Nie trzeba rozumieć motywacji jej działań, zresztą nie znając jej przeszłości, trudno wykazać wyrozumiałość, by chcieć dowiedzieć się o jej życiu więcej. 

To nie jest porywająca książka, dość przeciętna, ale dzięki atmosferze i sprawnemu pióru pisarza potrafi wciągnąć.

Moja ocena: 3/6

Robert Małecki, Żałobnica, 382 str., Wydawnictwo Czwarta Strona 2020.

"Turbulencje" David Szalay

Turbulencje przeczytacie w jeden dzień, co ja mówię, w kilka godzin. I pewnie po kilku dniach zapomnicie już poszczególne historie opisane przez Szalaya, ale to nic! Nie dziwcie się teraz, że zachęcam was do sięgnięcia po książkę, która umyka szybko z pamięci. Takie jest bowiem jej założenie, moim zdaniem oczywiście. Zapamiętacie natomiast konstrukcję tej powieści i jej ogólne przesłanie.

Otóż autor opisuje w krótkich rozdziałach wyrywki z życia kilkunastu osób. Każdy rozdział zatytułowany jest symbolami dwóch lotnisk, a akcja może się dziać w samolocie, może być z nim powiązana, może tyko do danego lotu nawiązywać. Natomiast poszczególni bohaterzy to swoista reakcja łańcuchowa, w każdym kolejnym rozdziale poznajemy w tle następnego bohatera, którego życiu przyjrzymy się przez chwilę. Mikrochwilę nawet. Uchwycimy moment trudny, który ma szansę zmienić całkowicie bieg życia danej osoby. Ale wcale się tak stać nie musi. 

Najciekawsze jest jednak w tej książce to, jak patrzymy na bohaterów. Gdy pojawiają się w tle poprzedniego opowiadania, nasz mózg automatycznie te postaci szufladkuje: tyran, zagubiona, nieśmiała, dziwna, świrnięta, chora, piękna, brzydka, ciekawa, nudna. Szalay pozwala nam dekonstruować ten obraz. Okazuje się bowiem, że konkretne zachowanie może być wynikiem nieznanej nam turbulencji w życiu danej osoby. Szalay pozwala nam poznać ten sekret, zrozumieć i zastanowić się na tym, jak często i jak mimowolnie wydaje się opinie o innych osobach. I właśnie to przesłanie bardzo do mnie trafiło. Jak pisałam, poszczególne opisane w książce losy mi umkną, ale wrażenie pozostanie. 

Bardzo podobała mi się ta książka, co więcej jest to powieść, do której być może wrócę, a przynajmniej do kilku z rozdziałów. Jeśli planujecie jej lekturę, to zachęcam do wersji papierowej, bo to książka, w której na pewno nie raz będziecie kartkować wstecz. Polecam!

Moja ocena: 5/6

David Szalay, Turbulencje, tł. Dobromiła Jankowska, 144 str., Wydawnictwo Pauza 2020.

"Co dzień zawdzięcza nocy" Yasmina Khadra

 

Na moje pierwsze spotkanie z literaturą Algierii wybrałam powieść Yasminy Khadry - pisarza dość znanego i tłumaczonego na wiele języków, mając nadzieję na bliższe poznanie algierskiej kultury. Mój wybór był słuszny, powieść jest bardzo głęboko osadzona w realiach, a jej akcja rozpoczyna się w latach 30. XX wieku i trwa aż do współczesności. 

Głównym bohaterem jest Younes/Jonas, którego poznajemy jako kilkuletniego chłopca. Rodzina Younesa klepie biedę, nieszczęśliwy splot okoliczności, ale także zależność od kolonizatorów doprowadziły do takiego stanu. Ojciec chłopca stracił wszystko i widzi, jak ostatnia szansa na dobre plony także zostaje stracona w pożarze. Wtedy rodzina wyrusza do Oranu w nadziei na odmianę losu. Oczywiście ojciec nie jest świadomy, że w Oranie będzie jednym z wielu nieszczęśników bezskutecznie szukających dobrej pracy. Ulokowana w koszmarnych warunkach żona stara się związać koniec z końcem, opiekując się niepełnosprawną córką, podczas gdy ojciec spędza całe dnie na próbie zapewniania rodzinie bytu. Na przeszkodzie, oprócz braku pracy w mieście, stoi mu także własna duma. Nie jest on w stanie przyjąć pomocy brata - aptekarza, a nawet kilku groszy od syna, który z dumą próbował pomóc rodzinie własną pracą. Prędzej czy później ojciec będzie musiał przełknąć dumę i oddać syna na wychowanie bratu. Tam Younes ma szansę na inne życie - wuj ożenił się z potomkinią francuskich kolonialistów i prowadzi dostatnie życie. Chłopiec dostanie nowe ubrania, odpowiednie pożywienie, ale i dostęp to edukacji, a także nowe imię. Od tej chwili będzie Jonasem, który odnajdzie przyjaciół wśród francuskich dzieci.

Powieść Khadry to historia życia Jonasa - jego niespełnionej miłości, ale także jego przyjaźni. Trzej jego najbliżsi przyjaciele wprawdzie wywodzą się z rodzin francuskich, mają jednak inne tło społeczne, różne wychowanie i pochodzenie. Jonas natomiast zawsze żyje na krawędzi między arabskim pochodzeniem, a francuskim otoczeniem. Tłem historii Jonasa są wydarzenia historyczne - II wojna światowa, której macki dotrą także do Algierii, a przede wszystkim ruch wyzwoleńczy i walka o niepodległość. Powieść utrzymana jest w bardzo nostalgicznym tonie - wiele tu opisów przyrody, miast, zwykłego, codziennego życia zarówno ze strony arabskiej jak i francuskiej. Nostalgia ta dotyczy utracenia tego, co zbudowało wiele pokoleń Francuzów, ale także arabskiej, nomadzkiej przeszłości. Khadra nie dzieli, nie zajmuje stanowiska, jest raczej świadkiem historycznego biegu wydarzeń. Sama postać Younesa jednak nie będzie potrafiła zyskać sympatii czytelniczki czy czytelnika. Mimo ogromu jego rozważań i myśli bardzo trudno uchwycić jego charakter i zrozumieć motywację konkretnych działań. Począwszy od nikłego pragnienia odwiedzania matki i siostry, a na całkowitej bierności skończywszy. I nie mam tu na myśli wątku miłosnego, który nie odgrywa tu nawet wiodącej roli, ale męską przyjaźń. Mimo wielu przytyków chłopiec akceptuje swoich przyjaciół, co jest zrozumiałe, ale jego zachowanie jako dorosłego mężczyzny już zupełnie nie. Younes zawsze jest odmienny i nie burzy się w okresach odrzucenia, co więcej na końcu powieści wydaje się o nich zupełnie nie pamiętać. To człowiek, który boi się podejmowania decyzji, płynie z nurtem i cierpi w milczeniu - brakuje mi jednak motywacji takiego postępowania. Mimo tak wielu stron o jego przemyśleniach, trudno wysnuć jakiekolwiek wnioski na temat rzeczywistego stosunku chłopca do przybranych rodziców, przyjaciół czy algierskiej rewolucji. Bardzo szkoda, że autor stworzył takiego bohatera, bo to skądinąd dobra i ciekawa powieść, a bardziej wyrazista postać na pewno dodałaby jej kolorytu. 

Mimo to nie żałuję czasu poświęconego lekturze, a czytałam tę książkę długo, bo faktycznie sporo dowiedziałam się o budzącej się algierskiej państwowości, ale także o zwykłym życiu na tym obszarze. 

Moja ocena: 4/6

Yasmina Khadra, Die Schuld des Tages an die Nacht, tł. Regina Keil-Sagawe, 348 str., Ullstein Verlag 2010.

"Dziobak literatury. Reportaże latynoamerykańskie" red. Beata Szady

 

Już dość dawno temu poznawałam literaturę wszystkich krajów Ameryki Południowej, co nie oznacza oczywiście, że nadal nie sięgam chętnie po książki z tego kontynentu. Dziobak literatury jest pierwszą pozycją, na którą się zdecydowałam w ramach programu czytaj.pl. Reportaż zawsze jest dla mnie świetnym sposobem na poznawanie innych światów, spojrzeniem na wycinek życia innych ludzi w innym mikrokosmosie. Największą siłą tej książki nie są jednak same reportaże, dzięki którym czytelnik ma okazję na chwilę wskoczyć do Peru, Urugwaju, Wenezueli, Meksyku czy Chile, ale wprowadzenie i komentarze Beaty Szady. Szady umiejscawia te teksty w kontekście kulturowym i społecznym. Dostajemy więc sporą dawkę wiedzy na temat południowoamerykańskiego reportażu w ogóle. Szady szkicuje okoliczności powstania, rozwój i charakterystykę, tłumacząc przy okazji tytułowe określenie tej formy literackiej. 

O ile sam wstęp stawia na informacje dość ogólne, to przed każdy reportażem redaktorka wprowadza czytelnika w konkretny temat, ale także nakreśla portret autora. Tak dogłębne umiejscowienie tekstów w wielu kontekstach pozwala czytelni(cz)kom szybciej i płynniej zagłębić się w tekst i naturalnie dużo lepiej go zrozumieć. 

Same reportaże są różne, poruszają tematy bardzo odmienne i odzwierciedlają styl poszczególnych autorów. Na pewno każdy czytelnik czy czytelniczka inaczej je odbierze i wyselekcjonuje te, które poruszyły go/ją najbardziej. Nie powiem, że teksty są nierówne, bo trudne je porównywać, a także oceniać zdolności literackie poszczególnych autorów. Tu zdecydują upodobania, zainteresowanie danym tematem czy krajem. Szady dobrała te teksty tak, by ukazać tematy poważne, ale i błahe, a nawet humorystyczne. Tym sposobem będzie tu lekki tekst o ostatnim Hitlerze Urugwaju, który przemyca mnóstwo wiedzy na temat socjologii tego kraju, a równocześnie jest pełną dowcipu ciekawostką. W podobnym tonie utrzymany jest reportaż o narodowym napoju Pery, czyli Inca Koli czy ten o mieście bliźniąt w Brazylii.

O wiele cięższy kaliber mają teksty o życiu w Caracas w 2018 roku - reportaż długi, poruszający i przerażająco smutny. Podobnie jest z tekstem o zamachu na minibus w Salwadorze, w którym spłonęło lub zostało poważnie rannych wielu pasażerów. 

Interesującą ciekawostką są reportaże o bibliotece Pinocheta czy o dentyście Garcii Marqueza. Pozornie błahe opowieści są przyczynkiem do ukazania szerszej perspektywy. Przykładem reportażu portretowego jest natomiast tekst o urugwajskiej poetce Idei Vilarino. 

Przekrojowość tej książki pozwala na pierwsze zanurzenie się w świecie południowoamerykańskiego reportażu, ale też daje ochotę na więcej. Mam nadzieję, że powstanie kolejny tom, koniecznie z wprowadzeniem i komentarzami Beaty Szady.

Moja ocena: 5/6

Beata Szady, Dziobak literatury. Reportaże latynoamerykańskie, tł. Dagmara Luboń, Tomasz Pindel, Radosław Powęska, Nina Pluta, Katarzyna Sosnowska, Jerzy Wołk-Łaniewski, Zuzanna Jaegermann, Beata Szady, Justyna Garyga, Bogumiła Lisocka-Jaegermann, Marta Szafrańska-Brandt, 312 str., Dowody na Istnienie 2021.