"Papusza" Angelika Kuźniak

Najpierw całkiem przypadkowo trafiłam na film, o którego istnieniu nie miałam pojęcia. Z zaskoczeniem podczas lotu Singapur - Stambuł odkryłam dział kino świata wśród nieograniczonych możliwości systemu rozrywki pokładowej. Jednym z czterech polskich filmów była właśnie Papusza. Porzuciłam więc lekturę powieści Isabel Allende na rzecz seansu w środku nocy. Film bardzo mi się podobał, przyznam, że bardzo poruszył, choć muszę zaznaczyć wraz z wiekiem rośnie u mnie także sentymentalizm i empatia. Po obejrzeniu filmu postanowiłam, że jak najprędzej muszę przeczytać książkę. Tradycyjnie wegetowała na czytniku już od lat.

Temat Cyganów przewija się u nas w domu niemal non-stop. W Portugalii widujemy ich właściwie codziennie, zawsze z końmi, zawsze z wozem. Dla moich dzieci to nowość, w Niemczech chyba nigdy nie spotkaliśmy Romów. Omawialiśmy więc już kulturę, sposób życia, zwyczaje, przesądy, a przede wszystkim język. Przeczytanie Papuszy miałam więc w planach już od dawna, a zainteresowanie się bliżej tą tematyką jest logiczną konsekwencją jej aktualności w Portugalii. Jako ciekawostkę podam, że na ostatnim festiwalu Berlinale jedną z nagród zdobyła Leonor Teles - portugalska reżyserka pochodzenia romskiego. W swoim filmie krótkometrażowym rozprawia się z  przesądem o rzekomym lęku Cyganów przez żabami, który ma swoje źródło w starej romskiej legendzie. W Portugalii przed wieloma sklepami stoją figurki żab, które mają odstraszać Cyganów - Teles interpretuje ten fakt jako bezpodstawne uprzedzenie.

Wracając jednak do książki - poruszyła mnie tak, jak film. Historia Papuszy to dla mnie opowieść o utracie i szukaniu tożsamości. Papusza, która tak bardzo kocha cygański sposób życia, akceptuje surowe zasady i mentalność, równocześnie odczuwa niewiarygodny pęd ku nauce czytania. Ta żądza wiedzy zgubi ją w końcu. Ostracyzm i odrzucenie przez środowisko romskie złamią ją. Do końca życia będzie żałować, że nauczyła się czytać, że podążyła za realizacją swojego talentu. Ta umiejętność czyniła ją podejrzaną, inną i dlatego właśnie na niej skrupił się gniew Cyganów po publikacji monografii Ficowskiego. Nie tylko Papusza przecież spędzała z nim czas, jego wiedza była sumą doświadczeń zebranych podczas pobytu taborze.

Fascynuje mnie biografia Papuszy - innej niż wszyscy, odrzuconej, a równocześnie zdumiewająco pokornej. Jej skromność, umniejszanie własnego talentu są zdumiewające. Wielokrotnie opisuje się jako prostą Cygankę t ęskniącą za lasem i swobodą. Bo nie tylko odrzucenie i samotność doprowadziły ją do obłędu, lecz także utrata naturalnego środowiska, możliwości przemieszczania się. Papusza była niczym ptak w klatce, ptak przez nikogo nie rozumiany, samotny, z podciętymi skrzydłami.

Moje zainteresowanie postacią Papuszy idzie zapewne w parze z zaciekawieniem całą tematyką romską. Cieszę się, że mam na półce jeszcze jedną książkę powiązaną z Romami i planuję przeczytanie jej w najbliższym czasie.

Moja ocena: 6/6

Angelika Kuźniak, Papusza, 200 str., Wydawnictwo Czarne 2013.